Фәниә ШЕВЧУК
1925 - 2019
Фәниә Әкрәм ҡыҙы Шевчук (ҡыҙ фамилияһы Гәрәйева) 1925 йылда Башҡорт АССР-ның Мортаза ауылында тыуа. 1937 йылда әсәһе менән Яҡутстанға күсә, атаһы инде унда йәшәгән була. Там шул ваҡытта дәүләт репрессия машинаһы бөтөн көсөнә эшләй башлай — Төньяҡ «халыҡ дошмандары» өсөн ҙур лагерға әйләнә, шул уҡ ваҡытта был машина аҫтына эләгеп өлгөрмәгәндәр өсөн репрессиянан ҡасыу урыны ла була. Шул уҡ йылда Совет власын ҡабул итмәгәне өсөн рәссамдың ҡартатаһы Әмөдәрис һәм батша армияһында хеҙмәт иткәне өсөн буласаҡ иренең ҡартатаһы Сосфен атып үлтерелә.
Төньяҡта Фәниә мәктәп тамамлай, радислыҡҡа уҡый, үҙешмәкәрлек түңәрәгендә йырлай һәм стенгазеталар сығара. Уның формалашыуына һөргөндәр менән аралашыу ҙур йоғонто яһай, улар йыш ҡына юғары эрудициялы һәм мәҙәниәтле кешеләр булып сыға. Рәссамдың 1993 йылдағы каталогының инеш һүҙендә яҙылғанса, шундай һөргөндәрҙең береһе (исеме телгә алынмай) һөргөнгә Александр Бенуаның «Һынлы сәнғәт тарихы»н алып килә (томдарҙың береһе экспозицяла күрһәтелгән), ә 1953-се йылда азат ителгәненән һуң китапты Фәниә Әкрәм ҡыҙына бүләк итә.
Фәниә 15 йәшенән үк эшләй башлай, шул иҫәптән радист булып та, Лаптевтар диңгеҙенә сығып йөрөй һәм атҡаҙанған полярсы миҙалын яулай. Һуңыраҡ ул украин сығышлы дәүләт закупкалары буйынса СССР сауҙа министрлығы хеҙмәткәре Юлиан Сосфенович Шевчукка кейәүгә сыға. Һуңынан ғаилә Магаданға күсә, унда Фәниә художество мәктәбенә инергә планлаштыра, тик инә алмай ҡала (сәбәптәре билдәһеҙ). 1957 йылда Магадан өлкәһенең Ягодное ҡасабаһында улы Юрий донъяға килә, һуңыраҡ ҡыҙы Наталья һәм икенсе улы Владимир тыуа. 1964 йылда ғаилә Нальчик ҡалаһына күсә, унда Фәниә Шевчук үҙешмәкәр художество студияһында эшләй башлай, шунда уҡ рәссамдың тәүге күргәҙмәһе үтә. 1970 йылда ғаилә Өфөгә күсеп килә, ә 1974 йылда Фәниә Әкрәм ҡыҙы БДПУ-ның художество-графика бүлегенә эшкә урынлаша һәм параллель рәүештә рәсем буйынса белем ала. Ул ваҡытҡа уға 48 йәш тулған була.
Фәниә Шевчуктың тәүге эштәре графикалыҡ һәм натура — предметтар йәки кешеләр менән — оҡшашлыҡты бирергә тырышыуы менән айырылып тора. 70-се йылдар аҙағында, Алыҫ Төньяҡҡа тағы ла бер барып ҡайтыуынан һуң, уның нәфис практикаһы ла үҙгәрә — ул төҫ, форма һәм киңлек менән башҡаса эш итә башлай. Моғайын, шуға ла рәссам йышыраҡ натюрморт һәм пейзаж жанрына мөрәжәғәт итәлер, ҡайһы бер әҫәрҙәрен ҡыйыу рәүештә абстракт тип тә атарға мөмкин.
90-сы йылдарҙа рәссам улы Юрий менән Санкт-Петербургҡа күсеп китә, унда улар Синоп ярында йәшәйҙәр. Бында, тыуған яҡтан айырылғандан һуң йыш ҡына була торғанса, ул үҙенең башҡорт мәҙәниәте менән бәйләнешен аңлай, был уның эштәрендә сағыла. Декоративлыҡ, сағыу төҫтәр, орнамент элементтары килеп сыға, натюрморттарҙа — халыҡ көнкүреше әйберҙәре: һауыт-һаба, йорт йыһаздары йәки туҡымалар.
Һуңғы йылдарында рәссам Өфөлә йәшәй. 2019 йылда был донъянан китә.