«Һигеҙенсе март. 1954/2025»
———————————————————
21 февраль — 21 апрель
ZAMAN MUSEUM
Рәссамдар: Миләүшә Абайҙуллина, Валерия Богдан, Юлия Ғәлиәкбәрова, Алһыу Диваева, Лидия Кириллова, Ксения Нестеренко, Динара Рыҫкилдина, Гөлнара Самойлова, Тамара Ситникова, Әлиә Хансен, Анна Чечкина.
«Һигеҙенсе март. 1954/2025» күргәҙмәһе 1954 йылда Өфөлә үткән, ҡатын-ҡыҙ рәссамдарҙың эштәренән торған һәм, исеменә ҡарағанда, Халыҡ-ара ҡатын-ҡыҙҙар көнөнә арналған күргәҙмәне өр-яңынан аңлауҙы маҡсат итеп ҡуя. Беҙҙең проект ZAMAN MUSEUMда 2023 йылда үткәрелгән «ҠАРШЫЛАШЫП» күргәҙмәһенә әҙерлек барған ваҡытта Гөлназ Ғәлиева тапҡан аҙ һанлы архив материалдарынан сығып эш итә. Әммә 1954 үткән күргәҙмә тураһында мәғлүмәттәребеҙ бик әҙ: совет ҡатын-ҡыҙ рәссамдарының 10 исеме, ҡыҫҡа биографик белешмәләр, баһалама китабындағы комментарийҙар, эштәрҙең исемдәре һәм уларҙың бер-нисә һүрәте. Был Башҡортостанда фәҡәт ҡатын-ҡыҙҙарҙан торған тәүге күргәҙмә булыуы ла ихтимал.
1954 йылдағы «ҡатын-ҡыҙҙар күргәҙмәһе» ниндәй булған, рәссамдарҙы нимә тулҡынландырған, улар әҫәрҙәрендә нимә тураһында һөйләй алғандар йәиһә тейеш булғандар, урындағы художество сәхнәһенә улар ниндәй кимәлдә интеграцияланған, дөйөм алғанда, улар ниндәй булған? Һәм иң мөһиме — 2025 йылда беҙ үҙебеҙгә был һорауҙы биреп, уға ниндәй яуап ҡайтара алабыҙ?
ZAMAN MUSEUM 10 замандашыбыҙға, бер-береһенән ныҡ айырылған нәфис тәжрибәгә эйә булған, төрлө быуын вәкилдәрен тәшкили иткән ҡатын-ҡыҙ рәссамға ошо һорауҙарға яуап эҙләргә тәҡдим итте. Ике тарихи ҡатлам — совет заманындағы һәм бөгөнгө Башҡортостан — араһында хәрәкәт итеп, улар килеп сыҡҡан билдәһеҙлек бушлыҡтарын тултырырға ынтыла, һәм, аҙ һанлы табылған материалдарға таянып, үткәндең тоноҡ бөртөктәрендә бөгөнгөнө күреү генә түгел, киләсәкте лә күҙалларға тырыша. Совет заманындағы рәссамдар менән диалог төҙөү барышында улар барлыҡҡа килгән художество-заман киңлеген тикшерә һәм уның өлөшөнә әйләнгән эстетик, мәғәнәүи һәм идеологик айырымлыҡтар/бәйләнештәрҙе аңларға ынтыла. 71 йыллыҡ бәйләнеште барлыҡҡа килтергән ваҡытта, уларҙың һәр береһе ике ваҡыт үлсәмендә фекер йөрөтә.
Беҙ «Һигеҙенсе март. 1954/2025» күргәҙмәһендә ҡатнашыусыларға үҙҙәренә «әңгәмәсе» итеп 1954 йылғы күргәҙмәнең бер ҡатнашыусыһын һайларға тәҡдим иттек. Эштәрен ижад иткән ваҡытта улар тикшереү өҫтөндәге күргәҙмәләге эштәрҙең исемдәренән, визуаль сәнғәттең бөгөнгө заман һәм совет осорондағы жанр үҙенсәлектәренән, «ҡатын-ҡыҙ рәссам» булыуҙың нимә аңлатҡанын аңлауҙан, совет ҡатын-ҡыҙ рәссамдарының биографияһынан һәм хатта улар менән туғанлыҡ бәйләнештәренән сығып эш итә. Беҙ аңлы рүештә төрлө техникала эшләүселәрҙе саҡырҙыҡ: бер яҡтан, был эксперимент, икенсе яҡтан — төрлө техникалағы эштәр тәҡдим ителгән һәм төрлө быуын рәссамдары осрашҡан (мәҫәлән, Мария Елгаштинаға күргәҙмә барған ваҡытта 81 йәш була, ә Тамара Нечаеваға — 31) 1954 йылдағы күргәҙмәнең логикаһына тап килтереү.
1954 йылдағы күргәҙмәне өйрәнеү сиктәрендә беҙ шулай уҡ яҙыусы авторҙар өсөн лаборатория үткәрҙек. Ҡатнашыусылар яҙған текстар март айында ZAMAN MUSEUMда тәҡдим ителәсәк зинда баҫыласаҡ.
Күргәҙмә һәм лаборатория — Башҡортостан Республикаһында ХХ быуат башынан бөгөнгө көнгә тиклемге ҡатын-ҡыҙҙар сәнғәтен өйрәнгән «Нәфисә» проектының бер өлөшө. Әлеге ваҡытта «Нәфисә» проекты онлайн лекциялар курсын, архив, күргәҙмә проекттарын һәм лаборатория эшен туплай. Проект тураһында nafisa.site сайтында күберәк белергә мөмкин.
Проект эшен башҡарҙылар:
Куратор: Шамил Шааев
Юлдаш: Мария Сарычева
Архив менән эш итеү: Гөлназ Ғәлиева
Менеджер: Диана Шәрипова
Экспозиция: Динара Рыҫкилдина
Дизайн: Раил Әминов
Мөхәррир: Андрей Королёв
Тәржемә: Таңсулпан Бураҡаева
Аныҡ текст: Лада Талызина
Монтаж: Азат Мифтахов
Медиаторҙар: Анна Кондрашова, Алёна Мельникова, Нурзилә Мөлөкова, Диана Шәрипова
Юрист: Марина Слабоденюк
Проектты үҫтереү: Алиса Красноярская
Социаль селтәрҙәр: Анита Ғиззәтуллина, Алина Ширяева
Продюсер: Әлиә Әхмәҙуллина
Лабораторияла ҡатнашыусылар һәм зин текстарының авторҙары: Альбина Ғизетдинова, Анастасия Ғүмәрова, Анжелика Вигуляр, Валерия Богдан, Валерия Наймушина, Диана Ғәбитова, Жанар Туякпаева, Иван Сапогов, Павел Головко́, Элина Ғөбәйҙуллина, Ярослава Лезина.
Күргәҙмәне ойоштороуҙа ярҙам күрһәткән өсөн Марат Әхмәтшинға, Раиса Кузяковаға, М.В.Нестеров исемендәге Башҡорт дәүләт художество музейына, БР милли архивына, Мәжит Ғафури исемендәге башҡорт драма театры, Өфө сәнғәт училищеһына.
———————————————————
21 февраль — 21 апрель
ZAMAN MUSEUM
Рәссамдар: Миләүшә Абайҙуллина, Валерия Богдан, Юлия Ғәлиәкбәрова, Алһыу Диваева, Лидия Кириллова, Ксения Нестеренко, Динара Рыҫкилдина, Гөлнара Самойлова, Тамара Ситникова, Әлиә Хансен, Анна Чечкина.
«Һигеҙенсе март. 1954/2025» күргәҙмәһе 1954 йылда Өфөлә үткән, ҡатын-ҡыҙ рәссамдарҙың эштәренән торған һәм, исеменә ҡарағанда, Халыҡ-ара ҡатын-ҡыҙҙар көнөнә арналған күргәҙмәне өр-яңынан аңлауҙы маҡсат итеп ҡуя. Беҙҙең проект ZAMAN MUSEUMда 2023 йылда үткәрелгән «ҠАРШЫЛАШЫП» күргәҙмәһенә әҙерлек барған ваҡытта Гөлназ Ғәлиева тапҡан аҙ һанлы архив материалдарынан сығып эш итә. Әммә 1954 үткән күргәҙмә тураһында мәғлүмәттәребеҙ бик әҙ: совет ҡатын-ҡыҙ рәссамдарының 10 исеме, ҡыҫҡа биографик белешмәләр, баһалама китабындағы комментарийҙар, эштәрҙең исемдәре һәм уларҙың бер-нисә һүрәте. Был Башҡортостанда фәҡәт ҡатын-ҡыҙҙарҙан торған тәүге күргәҙмә булыуы ла ихтимал.
1954 йылдағы «ҡатын-ҡыҙҙар күргәҙмәһе» ниндәй булған, рәссамдарҙы нимә тулҡынландырған, улар әҫәрҙәрендә нимә тураһында һөйләй алғандар йәиһә тейеш булғандар, урындағы художество сәхнәһенә улар ниндәй кимәлдә интеграцияланған, дөйөм алғанда, улар ниндәй булған? Һәм иң мөһиме — 2025 йылда беҙ үҙебеҙгә был һорауҙы биреп, уға ниндәй яуап ҡайтара алабыҙ?
ZAMAN MUSEUM 10 замандашыбыҙға, бер-береһенән ныҡ айырылған нәфис тәжрибәгә эйә булған, төрлө быуын вәкилдәрен тәшкили иткән ҡатын-ҡыҙ рәссамға ошо һорауҙарға яуап эҙләргә тәҡдим итте. Ике тарихи ҡатлам — совет заманындағы һәм бөгөнгө Башҡортостан — араһында хәрәкәт итеп, улар килеп сыҡҡан билдәһеҙлек бушлыҡтарын тултырырға ынтыла, һәм, аҙ һанлы табылған материалдарға таянып, үткәндең тоноҡ бөртөктәрендә бөгөнгөнө күреү генә түгел, киләсәкте лә күҙалларға тырыша. Совет заманындағы рәссамдар менән диалог төҙөү барышында улар барлыҡҡа килгән художество-заман киңлеген тикшерә һәм уның өлөшөнә әйләнгән эстетик, мәғәнәүи һәм идеологик айырымлыҡтар/бәйләнештәрҙе аңларға ынтыла. 71 йыллыҡ бәйләнеште барлыҡҡа килтергән ваҡытта, уларҙың һәр береһе ике ваҡыт үлсәмендә фекер йөрөтә.
Беҙ «Һигеҙенсе март. 1954/2025» күргәҙмәһендә ҡатнашыусыларға үҙҙәренә «әңгәмәсе» итеп 1954 йылғы күргәҙмәнең бер ҡатнашыусыһын һайларға тәҡдим иттек. Эштәрен ижад иткән ваҡытта улар тикшереү өҫтөндәге күргәҙмәләге эштәрҙең исемдәренән, визуаль сәнғәттең бөгөнгө заман һәм совет осорондағы жанр үҙенсәлектәренән, «ҡатын-ҡыҙ рәссам» булыуҙың нимә аңлатҡанын аңлауҙан, совет ҡатын-ҡыҙ рәссамдарының биографияһынан һәм хатта улар менән туғанлыҡ бәйләнештәренән сығып эш итә. Беҙ аңлы рүештә төрлө техникала эшләүселәрҙе саҡырҙыҡ: бер яҡтан, был эксперимент, икенсе яҡтан — төрлө техникалағы эштәр тәҡдим ителгән һәм төрлө быуын рәссамдары осрашҡан (мәҫәлән, Мария Елгаштинаға күргәҙмә барған ваҡытта 81 йәш була, ә Тамара Нечаеваға — 31) 1954 йылдағы күргәҙмәнең логикаһына тап килтереү.
1954 йылдағы күргәҙмәне өйрәнеү сиктәрендә беҙ шулай уҡ яҙыусы авторҙар өсөн лаборатория үткәрҙек. Ҡатнашыусылар яҙған текстар март айында ZAMAN MUSEUMда тәҡдим ителәсәк зинда баҫыласаҡ.
Күргәҙмә һәм лаборатория — Башҡортостан Республикаһында ХХ быуат башынан бөгөнгө көнгә тиклемге ҡатын-ҡыҙҙар сәнғәтен өйрәнгән «Нәфисә» проектының бер өлөшө. Әлеге ваҡытта «Нәфисә» проекты онлайн лекциялар курсын, архив, күргәҙмә проекттарын һәм лаборатория эшен туплай. Проект тураһында nafisa.site сайтында күберәк белергә мөмкин.
Проект эшен башҡарҙылар:
Куратор: Шамил Шааев
Юлдаш: Мария Сарычева
Архив менән эш итеү: Гөлназ Ғәлиева
Менеджер: Диана Шәрипова
Экспозиция: Динара Рыҫкилдина
Дизайн: Раил Әминов
Мөхәррир: Андрей Королёв
Тәржемә: Таңсулпан Бураҡаева
Аныҡ текст: Лада Талызина
Монтаж: Азат Мифтахов
Медиаторҙар: Анна Кондрашова, Алёна Мельникова, Нурзилә Мөлөкова, Диана Шәрипова
Юрист: Марина Слабоденюк
Проектты үҫтереү: Алиса Красноярская
Социаль селтәрҙәр: Анита Ғиззәтуллина, Алина Ширяева
Продюсер: Әлиә Әхмәҙуллина
Лабораторияла ҡатнашыусылар һәм зин текстарының авторҙары: Альбина Ғизетдинова, Анастасия Ғүмәрова, Анжелика Вигуляр, Валерия Богдан, Валерия Наймушина, Диана Ғәбитова, Жанар Туякпаева, Иван Сапогов, Павел Головко́, Элина Ғөбәйҙуллина, Ярослава Лезина.
Күргәҙмәне ойоштороуҙа ярҙам күрһәткән өсөн Марат Әхмәтшинға, Раиса Кузяковаға, М.В.Нестеров исемендәге Башҡорт дәүләт художество музейына, БР милли архивына, Мәжит Ғафури исемендәге башҡорт драма театры, Өфө сәнғәт училищеһына.
Анна Чечкина
«Башҡортостан» серияһынан
Алюминий композитта цифралы баҫыу
2022
Был фотография — рәссамдың Башҡортостан тураһындағы документаль проектының бер өлөшө. Фотоһүрәт Йылайыр районында үткән йәштәр форумы ваҡытында яһалған, уның бер өлөшө төндә асыҡ яланда үтә. Анна Чечкина фотография аша йәш ҡыҙҙарҙың башҡорт бейеүен башҡарған ваҡытындағы хәрәкәтен һынландыра. Пейзаждың ҡара тәрәнлеге ҡатын-ҡыҙҙар йәй көнө аулаҡ урында башҡарған был бейеүҙең сюжетына традицион ҡарашты сафландыра.
Анна Чечкина фотографияһының сюжеты Вера Морозованың 1954 йылдағы күргәҙмәлә ҡатнашҡан «Башҡорт бейеүе» скульптура композицияһы менән киҫешә. Күргәҙмәлә ҡатнашыуы ихтимал булған был скульптура композицияһы әлеге ваҡытта М.В.Нестеров исемендәге Башҡорт дәүләт художество музейында һаҡлана.
«Башҡортостан» серияһынан
Алюминий композитта цифралы баҫыу
2022
Был фотография — рәссамдың Башҡортостан тураһындағы документаль проектының бер өлөшө. Фотоһүрәт Йылайыр районында үткән йәштәр форумы ваҡытында яһалған, уның бер өлөшө төндә асыҡ яланда үтә. Анна Чечкина фотография аша йәш ҡыҙҙарҙың башҡорт бейеүен башҡарған ваҡытындағы хәрәкәтен һынландыра. Пейзаждың ҡара тәрәнлеге ҡатын-ҡыҙҙар йәй көнө аулаҡ урында башҡарған был бейеүҙең сюжетына традицион ҡарашты сафландыра.
Анна Чечкина фотографияһының сюжеты Вера Морозованың 1954 йылдағы күргәҙмәлә ҡатнашҡан «Башҡорт бейеүе» скульптура композицияһы менән киҫешә. Күргәҙмәлә ҡатнашыуы ихтимал булған был скульптура композицияһы әлеге ваҡытта М.В.Нестеров исемендәге Башҡорт дәүләт художество музейында һаҡлана.
Алһыу Диваева
Георгиндар
Линогравюра
2020–2025
Алһыу Диваеваның авторпортреттар серияһы 1954 йылдағы күргәҙмәлә ҡатнашҡан ҡатын-ҡыҙ рәссамдарҙың һәм уларҙың замандаштарының «Башхудожник» берҙәмлегендә ҡатнашлығы тураһында һөйләй. Берҙәмлектең һәм, атап әйткәндә, портрет цехының функцияһы — стандартлаштырылған калька буйынса партия хеҙмәткәрҙәренең портреттарын етештеререү була. Алһыу Диваева совет художество тормошоноң был билдәһен линогравюра аша аңларға тырыша — был техника һүрәттең унарлаған копияһын эшләргә мөмкинлек бирә, ә уның аҡлы-ҡаралы төҫө иҫке пленкала эшләнгән портреттарҙы хәтерләтә.
Алһыу Диваева автопортреттарын 2020 йылда эшләй башлай һәм был ғәмәлен бөгөн дә дауам итә. Уларҙың һәр береһе уның эске торошон, кәйефен һәм хистәрен сағылдыра, улар бер-береһен тулыландыра һәм бөтәһе бергә күп үлсәмле портретҡа әйләнә.
Композиция үҙәгендә — георгин сәскәһе, ул 1954 йылдағы күргәҙмәлә Елена Пугачеваның эшендә һүрәтләнгән булған. Үкенескә ҡаршы, күргәҙмә әҙерләгән ваҡытта беҙ был ижади эште таба алманыҡ; был юғалтыуҙы йәш рәссам тултырҙы.
Георгиндар
Линогравюра
2020–2025
Алһыу Диваеваның авторпортреттар серияһы 1954 йылдағы күргәҙмәлә ҡатнашҡан ҡатын-ҡыҙ рәссамдарҙың һәм уларҙың замандаштарының «Башхудожник» берҙәмлегендә ҡатнашлығы тураһында һөйләй. Берҙәмлектең һәм, атап әйткәндә, портрет цехының функцияһы — стандартлаштырылған калька буйынса партия хеҙмәткәрҙәренең портреттарын етештеререү була. Алһыу Диваева совет художество тормошоноң был билдәһен линогравюра аша аңларға тырыша — был техника һүрәттең унарлаған копияһын эшләргә мөмкинлек бирә, ә уның аҡлы-ҡаралы төҫө иҫке пленкала эшләнгән портреттарҙы хәтерләтә.
Алһыу Диваева автопортреттарын 2020 йылда эшләй башлай һәм был ғәмәлен бөгөн дә дауам итә. Уларҙың һәр береһе уның эске торошон, кәйефен һәм хистәрен сағылдыра, улар бер-береһен тулыландыра һәм бөтәһе бергә күп үлсәмле портретҡа әйләнә.
Композиция үҙәгендә — георгин сәскәһе, ул 1954 йылдағы күргәҙмәлә Елена Пугачеваның эшендә һүрәтләнгән булған. Үкенескә ҡаршы, күргәҙмә әҙерләгән ваҡытта беҙ был ижади эште таба алманыҡ; был юғалтыуҙы йәш рәссам тултырҙы.
Гөлнара Ләбиб Самойлова
«Башҡортостан» серияһынан
Калькала цифралы баҫыу
2017-2019
Гөлнара Ләбиб Самойлованың «Башҡортостан» серияһы эштәре уның 1982 йылда Нью-Йоркка күсеп киткәненән һуң тыуған яҡтарына ҡайтып әйләнгән саҡтарында эшләнгән. Уның яңы йәшәгән урыны һәм Башҡортостан араһындағы географик һәм мәҙәни дистанция ябай ғына күренгән әйберҙәргә ҡарата үҙенсәлекле оптика формалаштыра. Ауыл көнкүреше, тәбиғәт ландшафты, күмәк байрамдар, кейемдәге һәм биҙәүестәрҙәге милли һыҙаттар — Башҡортостанда йәшәүселәр өсөн көндәлек күренгән был әйберҙәр рәссамдың яңы реаллегенән айырылып торған ҡатлам кеүек. Был параллель донъя төш кеүек, беҙ донъяның ике географик нөктәһен — Башҡортостан һәм Нью-Йоркты күҙ алдына нығыраҡ килтерә алған һайын ыуалып барыусан һәм эфемерыраҡ була бара.
Беҙ, 1954 йылдағы күргәҙмәлә ҡатнашҡан «Төш» ижади эшенә таянып, Гөлнара Ләбиб Самойлова һәм Нина Сарапулова араһында диалог төҙөнөк. Ул экспозиция өсөн типик булмаған сюжет төштө башҡа төрлө ваҡыт һәм арауыҡ һыйҙырыусы урын булараҡ киң трактовкалауға мөмкинлек бирә: Гөлнара Ләбиб Самойлованың эше контексында ла, 1954 йылдағы күргәҙмәнең дә — тотош проект контексында.
«Башҡортостан» серияһынан
Калькала цифралы баҫыу
2017-2019
Гөлнара Ләбиб Самойлованың «Башҡортостан» серияһы эштәре уның 1982 йылда Нью-Йоркка күсеп киткәненән һуң тыуған яҡтарына ҡайтып әйләнгән саҡтарында эшләнгән. Уның яңы йәшәгән урыны һәм Башҡортостан араһындағы географик һәм мәҙәни дистанция ябай ғына күренгән әйберҙәргә ҡарата үҙенсәлекле оптика формалаштыра. Ауыл көнкүреше, тәбиғәт ландшафты, күмәк байрамдар, кейемдәге һәм биҙәүестәрҙәге милли һыҙаттар — Башҡортостанда йәшәүселәр өсөн көндәлек күренгән был әйберҙәр рәссамдың яңы реаллегенән айырылып торған ҡатлам кеүек. Был параллель донъя төш кеүек, беҙ донъяның ике географик нөктәһен — Башҡортостан һәм Нью-Йоркты күҙ алдына нығыраҡ килтерә алған һайын ыуалып барыусан һәм эфемерыраҡ була бара.
Беҙ, 1954 йылдағы күргәҙмәлә ҡатнашҡан «Төш» ижади эшенә таянып, Гөлнара Ләбиб Самойлова һәм Нина Сарапулова араһында диалог төҙөнөк. Ул экспозиция өсөн типик булмаған сюжет төштө башҡа төрлө ваҡыт һәм арауыҡ һыйҙырыусы урын булараҡ киң трактовкалауға мөмкинлек бирә: Гөлнара Ләбиб Самойлованың эше контексында ла, 1954 йылдағы күргәҙмәнең дә — тотош проект контексында.
Әлиә Хансен
Параскеваның фатихалы төштәре
Киндер, май
2025
Был — 1954 йылдағы күргәҙмәлә ҡатнашҡан рәссам Параскева Размолодина тормошоноң 2025 йылдағы күргәҙмәлә ҡатнашыусы рәссам Әлиә Хансен башҡарған аудиовизуаль интерпретацияһы. Рәссамдың биографияһындағы бихисап булмаған факттар менән тәүге тапҡыр танышҡас, Әлиә Хансен уның образына, ХХ быуаттың тәүге яртыһындағы тетрәнеүҙәр фонында ҡатмарлы шәхси хәленән барлыҡҡа килгән яҙмышына хайран ҡала. Әлиә Хансен миф булдырыу жанрына мөрәжәғәт итә һәм Параскева Размолодинаның үҙе күҙ алдына килтергән образын төҙөй.
Тауыш өлөшөндә Әлиә Хансен барлыҡҡа килгән лакуналарҙы тарҡау эске монологы аша тултырырға ынтыла. Рәссам тормош һәм ижад, үҙенең ябай көнкүреше һәм Хоҙай, тәбиғәт һәм үҙе тураһында фекер йөрөтә. Уның өҙөк-өҙөк хикәйәһен бер төрлө генә аңлатыу ҡыйын — улар бер үк ваҡытта һаташыу ҙа, күңел төбөнән сыҡҡан, экзистенциаль белем менән һуғарылған ихласлыҡ кеүек тә ҡабул ителә.
Ижади эштең һынлы өлөшө лә был алымға ауаздаш. Конкрет образдарға таянып һәм уларҙы абстракт телгә ауҙарып, Әлиә Хансен бүтән рәссамдың ниндәй була алғанын күҙ алдына килтерергә ярҙам итә.
Параскеваның фатихалы төштәре
Киндер, май
2025
Был — 1954 йылдағы күргәҙмәлә ҡатнашҡан рәссам Параскева Размолодина тормошоноң 2025 йылдағы күргәҙмәлә ҡатнашыусы рәссам Әлиә Хансен башҡарған аудиовизуаль интерпретацияһы. Рәссамдың биографияһындағы бихисап булмаған факттар менән тәүге тапҡыр танышҡас, Әлиә Хансен уның образына, ХХ быуаттың тәүге яртыһындағы тетрәнеүҙәр фонында ҡатмарлы шәхси хәленән барлыҡҡа килгән яҙмышына хайран ҡала. Әлиә Хансен миф булдырыу жанрына мөрәжәғәт итә һәм Параскева Размолодинаның үҙе күҙ алдына килтергән образын төҙөй.
Тауыш өлөшөндә Әлиә Хансен барлыҡҡа килгән лакуналарҙы тарҡау эске монологы аша тултырырға ынтыла. Рәссам тормош һәм ижад, үҙенең ябай көнкүреше һәм Хоҙай, тәбиғәт һәм үҙе тураһында фекер йөрөтә. Уның өҙөк-өҙөк хикәйәһен бер төрлө генә аңлатыу ҡыйын — улар бер үк ваҡытта һаташыу ҙа, күңел төбөнән сыҡҡан, экзистенциаль белем менән һуғарылған ихласлыҡ кеүек тә ҡабул ителә.
Ижади эштең һынлы өлөшө лә был алымға ауаздаш. Конкрет образдарға таянып һәм уларҙы абстракт телгә ауҙарып, Әлиә Хансен бүтән рәссамдың ниндәй була алғанын күҙ алдына килтерергә ярҙам итә.
Лидия Кириллова
Ағиҙелдәге кистәр
Болотло көн
Аҡлан
Киндер, май
2025
Лидия Кириллованың өс өлөштән торған һынлы композицияһы — пейзаж алыҫлыҡтарына оҙайлы порталдар. Улар ысынбарлыҡта бармы-юҡмы — әйтеүе мөмкин түгел. Улар бер үк ваҡытта — рәссамдың хыялы емеше һәм ул этюд практикалары ваҡыттарында төшөргән бөтөн реаль пейзаждарҙың суммаһы.
Лидия Кириллованың визуаль теле «ҡатын-ҡыҙҙар пейзажының» «наҙлы» манерала төшөрөлгән пастораль һәм лирик урындар тигән, әле һаман булған клишены юҡҡа сығара. Уның пейзаж сәнғәте лаконик формалары һәм теүәл линиялары менән айырылып тора.
Триптих Нина Анисифорованың 1954 йылдағы күргәҙмәлә күрһәтелгән өс һүрәтенең атамалары менән илһамландырылған. Уның ҡайһы бер эштәренең М.В.Нестеров исемендәге музейҙың фондтарында һаҡланыуына һәм онлайн эҙләгәндә табылыуына ҡарамаҫтан, тап ошо пейзаждарының һүрәттәрен табып булманы.
Ағиҙелдәге кистәр
Болотло көн
Аҡлан
Киндер, май
2025
Лидия Кириллованың өс өлөштән торған һынлы композицияһы — пейзаж алыҫлыҡтарына оҙайлы порталдар. Улар ысынбарлыҡта бармы-юҡмы — әйтеүе мөмкин түгел. Улар бер үк ваҡытта — рәссамдың хыялы емеше һәм ул этюд практикалары ваҡыттарында төшөргән бөтөн реаль пейзаждарҙың суммаһы.
Лидия Кириллованың визуаль теле «ҡатын-ҡыҙҙар пейзажының» «наҙлы» манерала төшөрөлгән пастораль һәм лирик урындар тигән, әле һаман булған клишены юҡҡа сығара. Уның пейзаж сәнғәте лаконик формалары һәм теүәл линиялары менән айырылып тора.
Триптих Нина Анисифорованың 1954 йылдағы күргәҙмәлә күрһәтелгән өс һүрәтенең атамалары менән илһамландырылған. Уның ҡайһы бер эштәренең М.В.Нестеров исемендәге музейҙың фондтарында һаҡланыуына һәм онлайн эҙләгәндә табылыуына ҡарамаҫтан, тап ошо пейзаждарының һүрәттәрен табып булманы.
Ксения Нестеренко
Кәрзиндә ялан сәскәләре букеты
Ҡағыҙ, акварель
1997
Тамара Ситникова
Аҡсәскәләр һәм күксәскәләр
Ҡағыҙ, акварель, гуашь
1975
Рәссамдар Ксения Нестеренко һәм 1954 йылдағы күргәҙмәлә ҡатнашҡан Тамара Ситникова араһындағы диалог күргәҙмәнең дөйөм нарративында айырым бер өлөш алып тора, сөнки был — туғанлыҡ ептәре, ейәнсәр (Ксения Нестеренко) һәм өләсәй (Тамара Ситникова). Нәфис ғәмәлдәрендә ике рәссам да акварель техникаһына мөрәжәғәт итә, ә уларҙы берләштереүсе сюжеттарҙың береһе — ялан сәскәләре.
Күргәҙмә һәм, дөйөм алғанда, «Нәфисә» проекты контексында акварель һәм ялан сәскәләре иерархия тураһында уйландыра. Акварель оҙаҡ ваҡыт һынлы сәнғәттең дөйөм системаһы периферияһында, ә ялан сәскәләре — «затлыраҡ» сәскәләрҙең күләгәһендә ҡала килгән. Был жанр/төр иерархияһын ҡатын-ҡыҙ рәссамдарҙың урындағы художестволы тормоштоң процестарында ҡатнашыуының нисек ойошторолоуы менән сағыштырырға мөмкин. Был турала уйлаған ваҡытта беҙ проектыбыҙ тикшергән ҡатын-ҡыҙ рәссамдар ижадының әһәмиәте, күренеүе һәм онотолоуы мәсьәләләрен асыҡ күрәбеҙ.
Кәрзиндә ялан сәскәләре букеты
Ҡағыҙ, акварель
1997
Тамара Ситникова
Аҡсәскәләр һәм күксәскәләр
Ҡағыҙ, акварель, гуашь
1975
Рәссамдар Ксения Нестеренко һәм 1954 йылдағы күргәҙмәлә ҡатнашҡан Тамара Ситникова араһындағы диалог күргәҙмәнең дөйөм нарративында айырым бер өлөш алып тора, сөнки был — туғанлыҡ ептәре, ейәнсәр (Ксения Нестеренко) һәм өләсәй (Тамара Ситникова). Нәфис ғәмәлдәрендә ике рәссам да акварель техникаһына мөрәжәғәт итә, ә уларҙы берләштереүсе сюжеттарҙың береһе — ялан сәскәләре.
Күргәҙмә һәм, дөйөм алғанда, «Нәфисә» проекты контексында акварель һәм ялан сәскәләре иерархия тураһында уйландыра. Акварель оҙаҡ ваҡыт һынлы сәнғәттең дөйөм системаһы периферияһында, ә ялан сәскәләре — «затлыраҡ» сәскәләрҙең күләгәһендә ҡала килгән. Был жанр/төр иерархияһын ҡатын-ҡыҙ рәссамдарҙың урындағы художестволы тормоштоң процестарында ҡатнашыуының нисек ойошторолоуы менән сағыштырырға мөмкин. Был турала уйлаған ваҡытта беҙ проектыбыҙ тикшергән ҡатын-ҡыҙ рәссамдар ижадының әһәмиәте, күренеүе һәм онотолоуы мәсьәләләрен асыҡ күрәбеҙ.
Динара Рыҫкилдина
«Мин ут! мин раузаларға асылығыҙ тип ҡысҡырам!»
Инсталляция
2025
Динара Рыҫкилдинаның нәфис практикаһы фәлсәфәүи һәм шиғри текстарҙы хәҙерге замандың сағылышы булараҡ тикшерә. Ижади эштең исеме — ғәрәп шағирының шиғырынан бер юл — бер үк ваҡытта барған ике эҙләнеү метафораһына әйләнә: үҙбилдәләнеш һәм хәҡиҡәткә өлгәшеү.
Сәскә композициялары урынлашҡан дүрт ваза Платон фәлсәфәһендә фәйләсуф һәм сәнғәт теоретигы Ален Бадью бүлеп сығарған хәҡиҡәт категорияларына һылтанма яһай: поэма, матема, сәйәсәт һәм мөхәббәт.
Хәҡиҡәт процедуралары формалары һәм символизмы тамашасының үҙбилдәләнеше өсөн көҙгөгә әйләнгән сәскәләрҙә кәүҙәләндерелгән. Һәр букет — ябай композиция ғына түгел, ә һайларға өндәү: уларҙың ҡайһыһы һеҙҙең хәҡиҡәтегеҙ менән ауаздаш?
Динара Рыҫкилдинаның ижади эше 1954 йылдағы күргәҙмәнең иң өлкән ҡатнашыусыһына — Мария Елгаштинаға арналған. Уның тормош юлы, рәссамдың фекеренсә, 81 йәштең фәҡәт йәш кенә түгел, ә һайланған юлдан барыуҙа ныҡышмалылыҡ дәлиле һәм көн һайын һайлауҙың ысынбарлыҡты үҙгәртеүгә шәхси өлөш индереүе тураһында иҫкә төшөрөү.
«Мин ут! мин раузаларға асылығыҙ тип ҡысҡырам!»
Инсталляция
2025
Динара Рыҫкилдинаның нәфис практикаһы фәлсәфәүи һәм шиғри текстарҙы хәҙерге замандың сағылышы булараҡ тикшерә. Ижади эштең исеме — ғәрәп шағирының шиғырынан бер юл — бер үк ваҡытта барған ике эҙләнеү метафораһына әйләнә: үҙбилдәләнеш һәм хәҡиҡәткә өлгәшеү.
Сәскә композициялары урынлашҡан дүрт ваза Платон фәлсәфәһендә фәйләсуф һәм сәнғәт теоретигы Ален Бадью бүлеп сығарған хәҡиҡәт категорияларына һылтанма яһай: поэма, матема, сәйәсәт һәм мөхәббәт.
Хәҡиҡәт процедуралары формалары һәм символизмы тамашасының үҙбилдәләнеше өсөн көҙгөгә әйләнгән сәскәләрҙә кәүҙәләндерелгән. Һәр букет — ябай композиция ғына түгел, ә һайларға өндәү: уларҙың ҡайһыһы һеҙҙең хәҡиҡәтегеҙ менән ауаздаш?
Динара Рыҫкилдинаның ижади эше 1954 йылдағы күргәҙмәнең иң өлкән ҡатнашыусыһына — Мария Елгаштинаға арналған. Уның тормош юлы, рәссамдың фекеренсә, 81 йәштең фәҡәт йәш кенә түгел, ә һайланған юлдан барыуҙа ныҡышмалылыҡ дәлиле һәм көн һайын һайлауҙың ысынбарлыҡты үҙгәртеүгә шәхси өлөш индереүе тураһында иҫкә төшөрөү.
Юлия Ғәлиәкбәрова
Башҡорт бейеүе
Фарфор
2025
Юлия Ғәлиәкбәрованың скульптуралары — Тамара Нечаеваның 1954 йылдағы күргәҙмәләге «Башҡорт бейеүе» тип аталған фарфор эштәренә оммаж. Совет заманында улар Октябрьский фарфор заводында етештерелә һәм Башҡортостанда йәшәүселәрҙең байтағының көндәлек тормошоноң бер өлөшөнә әйләнә. Завод уларҙы сығарыуҙы һаман дауам итә, әммә форма һәм төҫтәрендә бер аҙ модификациялар бар. Рәссам был образдарҙы тағы ла 70 йыл үткәс ниндәй үҙгәрештәр көтәсәге тураһында уйланған. Был һорауға яуап табыр өсөн ул «Midjourney» нейроселтәренә (яһалма интеллект) мөрәжәғәт итә, һәм ул «Башҡорт бейеүе» композицияһының бихисап варианттарын тәҡдим итә, уларҙың ҡайһы береһен рәссам күргәҙмәбеҙ өсөн эшләй.
«Midjourney» менән эш итеү — Женя Филатова.
Башҡорт бейеүе
Фарфор
2025
Юлия Ғәлиәкбәрованың скульптуралары — Тамара Нечаеваның 1954 йылдағы күргәҙмәләге «Башҡорт бейеүе» тип аталған фарфор эштәренә оммаж. Совет заманында улар Октябрьский фарфор заводында етештерелә һәм Башҡортостанда йәшәүселәрҙең байтағының көндәлек тормошоноң бер өлөшөнә әйләнә. Завод уларҙы сығарыуҙы һаман дауам итә, әммә форма һәм төҫтәрендә бер аҙ модификациялар бар. Рәссам был образдарҙы тағы ла 70 йыл үткәс ниндәй үҙгәрештәр көтәсәге тураһында уйланған. Был һорауға яуап табыр өсөн ул «Midjourney» нейроселтәренә (яһалма интеллект) мөрәжәғәт итә, һәм ул «Башҡорт бейеүе» композицияһының бихисап варианттарын тәҡдим итә, уларҙың ҡайһы береһен рәссам күргәҙмәбеҙ өсөн эшләй.
«Midjourney» менән эш итеү — Женя Филатова.
Миләүшә Абайҙуллина
Хазина
Саунд инсталляция
2025
Балаҫ һуғыу оҫтабикәһе булараҡ, Миләүшә Абайҙуллина байтаҡ ваҡытын Башҡортостандың төрлө райондары буйлап йөрөп, өлкән оҫтабикәләрҙең эштәре менән танышыуға бағышлай. Ҡайһы ваҡытта улар — ысын мәғәнәһендә хазиналар, ә ҡайһы берҙә — ХХ быуаттың бөтөн ваҡиғаларынан һуң тороп ҡалған ярсыҡтар ғына. Бик күп һаҡал-селтәрҙәр, балаҫтар, биҙәүестәр һәм башҡа бирнә әйберҙәре яңы дәүләт төҙөү мохтажлыҡтары өсөн тапшырылған. «Хазина» ижади эшендә Миләүшә Абайҙуллина үҙе өсөн яңы формаға — инстанцияға мөрәжәғәт итә, һәм өлкән быуын оҫтабикәләренән юғалған йәки бер аҙ һаҡланып ҡалған бирнәләр тураһындағы тарихтарҙы йыя. Хазиналы һандыҡта был тарихтар — ҡайһы берҙә трагик һәм ҡатмарлы — яңғыраш таба. Әммә һандыҡ төбөндә, Пандора ҡумтаһындағы кеүек, башҡа төрлө киләсәккә өмөт һаҡлана, унда һәр бер тарих тыңлаусыһын таба, ә бирнә — урланып бөтмәй. Өмөт образын тартҡы — бай бирнәне тарттырып бәйләп ҡуя торған үҙенсәлекле таҫма — кәүҙәләндерә.
Рәссам В.Ф.Волкованың 1954 йылдағы күргәҙмәләге «Сәйәхәтсе (мөғжизәле хазина)», «Аника яугир» ҡурсаҡтары» тигән эштәренә ишара яһай. Фаразлауыбыҙса, был ҡурсаҡ театры өсөн спектакль геройҙары булған. Рәссам тураһында мәғлүмәт эҙләгән ваҡытында Миләүшә Абайҙуллина совет йәнһүрәте таба, уны был йәнһүрәттәге һандыҡ образы арбап ала, һәм ул был образды ижади эшенең нигеҙе итеп ала.
Хазина
Саунд инсталляция
2025
Балаҫ һуғыу оҫтабикәһе булараҡ, Миләүшә Абайҙуллина байтаҡ ваҡытын Башҡортостандың төрлө райондары буйлап йөрөп, өлкән оҫтабикәләрҙең эштәре менән танышыуға бағышлай. Ҡайһы ваҡытта улар — ысын мәғәнәһендә хазиналар, ә ҡайһы берҙә — ХХ быуаттың бөтөн ваҡиғаларынан һуң тороп ҡалған ярсыҡтар ғына. Бик күп һаҡал-селтәрҙәр, балаҫтар, биҙәүестәр һәм башҡа бирнә әйберҙәре яңы дәүләт төҙөү мохтажлыҡтары өсөн тапшырылған. «Хазина» ижади эшендә Миләүшә Абайҙуллина үҙе өсөн яңы формаға — инстанцияға мөрәжәғәт итә, һәм өлкән быуын оҫтабикәләренән юғалған йәки бер аҙ һаҡланып ҡалған бирнәләр тураһындағы тарихтарҙы йыя. Хазиналы һандыҡта был тарихтар — ҡайһы берҙә трагик һәм ҡатмарлы — яңғыраш таба. Әммә һандыҡ төбөндә, Пандора ҡумтаһындағы кеүек, башҡа төрлө киләсәккә өмөт һаҡлана, унда һәр бер тарих тыңлаусыһын таба, ә бирнә — урланып бөтмәй. Өмөт образын тартҡы — бай бирнәне тарттырып бәйләп ҡуя торған үҙенсәлекле таҫма — кәүҙәләндерә.
Рәссам В.Ф.Волкованың 1954 йылдағы күргәҙмәләге «Сәйәхәтсе (мөғжизәле хазина)», «Аника яугир» ҡурсаҡтары» тигән эштәренә ишара яһай. Фаразлауыбыҙса, был ҡурсаҡ театры өсөн спектакль геройҙары булған. Рәссам тураһында мәғлүмәт эҙләгән ваҡытында Миләүшә Абайҙуллина совет йәнһүрәте таба, уны был йәнһүрәттәге һандыҡ образы арбап ала, һәм ул был образды ижади эшенең нигеҙе итеп ала.
Лера Богдан
Яңы төҙәтеү
Инсталляция
2025
Ғәлиә Имашеваның театраль мираҫына һәм 1954 йылдағы күргәҙмәлә күрһәтелгән «Салауаттың өндәүе» эскиз эшенә мөрәжәғәт итеп, Лера Богдан театрҙың тәбиғәте тураһында уйлана.
Рәссам бриколаж — яңы предмет, объект йәки сәнғәт әҫәре яһау өсөн ҡул аҫтындағы йәки тотонолған материалдар менән эш итеү — техникаһын ҡуллана. Һүтеп ҡороу материалы булып Ғәлиә Имашева эшләгән Мәжит Ғафури исемендәге башҡорт академия театры реквизиты хеҙмәт итә.
Инсталляцияның исеме яңы ысынбарлыҡта һәм контекстарҙа нимәнелер (пьеса, текст, 71 йыл элек үткән күргәҙмә) яңынан һүтеп ҡороп булыу мөмкинлеген сағылдыра. Был нисәнсе төҙәтеү? Ул тәүге тапҡыр уйлап сығарылғанда ниндәй булған? Яңы төҙәтеү ниндәй ҡараш менән һуғарылған? Был яңы төҙәтеү беҙгә нимә тураһында хәбәр итә? Рәссам, әҙер яуаптары булмаған көйө, беҙгә һәм, тәү сиратта, үҙенә, был һорауҙарҙы бирә.
Яңы төҙәтеү
Инсталляция
2025
Ғәлиә Имашеваның театраль мираҫына һәм 1954 йылдағы күргәҙмәлә күрһәтелгән «Салауаттың өндәүе» эскиз эшенә мөрәжәғәт итеп, Лера Богдан театрҙың тәбиғәте тураһында уйлана.
Рәссам бриколаж — яңы предмет, объект йәки сәнғәт әҫәре яһау өсөн ҡул аҫтындағы йәки тотонолған материалдар менән эш итеү — техникаһын ҡуллана. Һүтеп ҡороу материалы булып Ғәлиә Имашева эшләгән Мәжит Ғафури исемендәге башҡорт академия театры реквизиты хеҙмәт итә.
Инсталляцияның исеме яңы ысынбарлыҡта һәм контекстарҙа нимәнелер (пьеса, текст, 71 йыл элек үткән күргәҙмә) яңынан һүтеп ҡороп булыу мөмкинлеген сағылдыра. Был нисәнсе төҙәтеү? Ул тәүге тапҡыр уйлап сығарылғанда ниндәй булған? Яңы төҙәтеү ниндәй ҡараш менән һуғарылған? Был яңы төҙәтеү беҙгә нимә тураһында хәбәр итә? Рәссам, әҙер яуаптары булмаған көйө, беҙгә һәм, тәү сиратта, үҙенә, был һорауҙарҙы бирә.